Psychoterapia poznawczo-behawioralna czy psychodynamiczna? 

Jak wybrać odpowiedni nurt?

Współczesny człowiek stawia czoła licznym wyzwaniom, jakie niesie ze sobą życie. Każdego dnia doświadcza presji ze strony otoczenia, stresu i trudności w relacjach. Z większością problemów świetnie sobie radzi, ale czasem dosięgają go takie sytuacje, których nie jest w stanie przezwyciężyć w pojedynkę. Może to rodzić uczucie bezradności i przytłoczenia. Na szczęście dziś mamy do dyspozycji profesjonalne wsparcie psychologiczne. Na czym polega psychoterapia i do kogo jest skierowana?

Czym jest psychoterapia?

Psychoterapia to forma wsparcia zdrowia psychicznego, która opiera się na rozmowie ze specjalistą. Pozwala spojrzeć na problem z szerszej perspektywy i dostrzec kwestie, których wcześniej nie widzieliśmy. Terapeuta pomaga nam lepiej poznać siebie, swoje przekonania, motywacje, doświadczenia i emocje, zadając odpowiednie pytania nakierowujące. Wielu specjalistów stawia też na psychoedukację, która pozwala zgłębić pewne mechanizmy wpływające na nasze emocje, zachowania i odczucia płynące z ciała (Ziopaja 2022).

Terapeuta, wbrew obiegowej opinii, nie udziela porad, ponieważ każdy z nas tylko sam jest w stanie wskazać najlepsze dla siebie rozwiązanie. Specjalista nie pozostawia jednak klienta samemu sobie, lecz pomaga mu odnaleźć drogę do lepszego życia, zadając odpowiednie pytania (Maliszewska 2023).

Psychoterapia stanowi doświadczenie korektywne, czyli naprawcze. Pozwala nam uporać się z problemami, które obniżają jakość naszego życia. Np. nauczyć się lepszej regulacji emocji i otwartej komunikacji opartej na asertywnosci (Maliszewska 2023).

Tym, co „uzdrawia” podczas psychoterapii, jest relacja terapeutyczna. Stanowi ona wyjątkowy rodzaj więzi, gdyż opiera się na całkowitej akceptacji klienta wraz z jego emocjami, trudnościami, zachowaniami i przekonaniami (Maliszewska 2023). Kottler (2003) podkreśla, że dobra relacja terapeutyczna charakteryzuje się tym, że jest owocna, otwarta i oparta na zaufaniu. Inni specjaliści kładą nacisk na empatię i dostępność emocjonalną psychoterapeuty, który podczas spotkań z klientem stawia na autentyczność i szczerość.

Każdy terapeuta korzysta z nieco innych narzędzi, które zdobył w trakcie 4-letniego szkolenia zawodowego (Maliszewska 2023). W dalszej części artykułu zostaną one omówione na podstawie nurtu poznawczo-behawioralnego i psychodynamicznego.

Pamiętaj, że psychoterapia jest procesem, dlatego podczas jednej sesji nie zmieni Twojego życia o 180 stopni. Stopniowo będziesz dokonywać postępów, utrwalając nowe wzorce zachowań (Ziopaja 2022).

Dlaczego warto korzystać z psychoterapii?

Psychoterapia nie tylko pozwala uporać się z głęboko zakorzenionymi trudnościami, które sięgają czasów dzieciństwa, ale też wspiera rozwój osobisty. Ponadto okazuje się pomocna u ludzi, którzy doświadczają trudnych sytuacji życiowych (Maliszewska 2023, Ziopaja 2022).

Osoby, które uczęszczały na psychoterapię, dostrzegają u siebie poprawę jakości życia. U wielu z nich aktywny udział w sesjach i poza nimi przyczynił się do rozwoju osobistego. Spotkania ze specjalistą pozwalają lepiej poznać siebie i swoje reakcje, a co za tym idzie świadomie wybierać wzorce zachowań, nie ulegając chwilowemu impulsowi (Maliszewska 2023, Ziopaja 2022).

Psychoterapia skutkuje również wzmocnieniem poczucia własnej wartości. Podczas niej można nauczyć się budować lepsze relacje z innymi ludźmi i asertywnie komunikować swoje potrzeby. Sesje ze specjalistą wyposażają nas w przydatne umiejętności radzenia sobie ze stresem (Maliszewska 2023, Ziopaja 2022).

Dla kogo jest psychoterapia?

Psychoterapia jest dla każdej osoby, która boryka się z jakimś problemem i czuje się czasami bezradna. Ponadto poleca się ją uwadze osób, które pragną lepiej poznać siebie, by rozwijać swoje wewnętrzne zasoby (Maliszewska 2023, Ziopaja 2022).

Z psychoterapii możesz skorzystać, gdy:
● doświadczasz obniżonego nastroju,
● cierpisz na zaburzenia odżywiania,
● zmagasz się z zaburzeniami snu,
● miewasz ataki paniki,
● odczuwasz lęk w sposób nadmiarowy,
● masz trudności w budowaniu zdrowych relacji z innymi ludźmi,
● chcesz popracować nad efektywnymi technikami komunikacji,
● pragniesz zadbać o siebie, stawiając zdrowe granice w relacjach z innymi ludźmi,
● podejrzewasz, że Twoje trudności mogą mieć związek z zaburzeniem osobowości,
● masz za sobą traumatyczne doświadczenia, które odbierają Ci radość życia,
● chcesz przepracować trudności charakterystyczne dla ADHD i autyzmu,
● zmagasz się z trudną życiową sytuacją – śmiercią bliskiej osoby, rozwodem, poronieniem lub utratą dobytku w powodzi.

Z jakich narzędzi korzysta psychoterapia poznawczo-behawioralna?

Psychoterapia poznawczo-behawioralna jest jednym z najlepiej przebadanych nurtów, a jej skuteczność została dowiedziona empirycznie. W związku z tym, że ma charakter krótkoterminowy, cieszy się dużą popularnością w USA. W Polsce także wydaje się wiodącym numerem psychoterapeutycznym (Kokoszka 2009).

W terapii poznawczo-behawioralnej zakłada się, że nasze myśli wpływają na emocje, zachowania, reakcje fizjologiczne i relacje międzyludzkie. Wielu z nas popełnia błąd, traktując wytwory swojego umysłu na równi z faktami. Myśli zazwyczaj są zabarwione emocjonalnie, gdyż duży wpływ na odbiór sytuacji wywierają nasze wcześniejsze doświadczenia. W związku z tym nasze przekonania często okazują się zniekształcone i ograniczające. Z drugiej strony, gdy je odkryjemy, możemy je przeformułować na bardziej realistyczne i wspierające (Wojnarowska 2024).

W psychoterapii poznawczo-behawioralnej kładzie się duży nacisk na rozpoznawanie myśli automatycznych oraz emocji, zachowań i reakcji fizjologicznych, które im towarzyszą. Pozwala to z czasem dotrzeć do przekonań kluczowych i je zmodyfikować. Przekłada się to na zmianę emocji, zachowań i reakcji fizjologicznych. Przeprogramowanie poznawcze jest dostępne dzięki neuroplastyczności mózgu. W każdej chwili możemy nauczyć się nowych wzorców myślowych i behawioralnych, a następnie je utrwalić tak, aby z czasem stały się naszą automatyczną reakcją (Wojnarowska 2024).

Terapia poznawczo-behawioralna wykorzystuje dialog sokratejski, który znany jest też jako wspomagane odkrywanie. Specjalista zadaje klientowi pytania w taki sposób, aby ten sam mógł odkryć pewne kwestie. Terapeuta niczego nie zakłada, lecz stara się poznać indywidualny punkt widzenia swojego klienta. Z czasem pacjent sam zadaje sobie pytania takie jak:
● czy istnieją dowody potwierdzające moje przekonania?
● czy istnieją dowody, które im zaprzeczają?
● jakie jest prawdopodobieństwo spełnienia się czarnego scenariusza?
● co najgorszego się stanie, gdy spełni się czarny scenariusz?
● co zyskam, a co stracę, kierując się swoim przekonaniem? (Kokoszka 2009)

Ekspozycja jest często wykorzystywana u klientów, którzy zmagają się z lękiem. Najpierw konfrontują się ze swoimi emocjami, myślami i zachowaniami w bezpiecznej przestrzeni gabinetu terapeuty. Później zaś mogą być zachęcani np. do oglądania zdjęć mostów, a z czasem do przejścia po jednym z nich. Ekspozycja stanowi korektywne doświadczenie, które pomaga zakwestionować przekonania kluczowe, np. związanych z katastrofą na moście (Beck 2012).

Eksperymenty pozwalają klientom, którzy uczestniczą w terapii poznawczo-behawioralnej, sprawdzić słuszność swoich myśli. Np. gdy ktoś uważa, że jeśli asertywnie odmówi pomocy, spotka się z odrzuceniem, to zachęca się go do zrobienia tego, czego się boi. Następnie klient ocenia, ile spośród osób, z którymi rozmawiał, rzeczywiście się obraziło i zerwało kontakt. Eksperymenty pomagają zauważyć, że często zbyt katastroficznie postrzegamy konsekwencje zachowań, które mogłyby nam służyć (Wojnarowska 2024).

Terapia poznawczo-behawioralna opiera się również na ocenie dowodów na rzecz przekonań i rozwiązywaniu problemów (Beck 2012).

Psychoterapia poznawczo-behawioralna jest krótkoterminowa. Aby jednak osiągnąć cel, należy aktywnie pracować poza sesjami, wykonując ćwiczenia zalecone przez specjalistę. Kształtują one i utrwalają nowe połączenia między neuronami. Z czasem zastępują stare obwody i stają się naszymi automatycznymi wzorcami reagowania (Beck 2012).

Jakie techniki wykorzystuje się w psychoterapii psychodynamicznej?

Psychoterapia psychodynamiczna koncentruje się na tym, co nieuświadomione. Specjalistę interesują konflikty wewnątrzpsychiczne, które mogą ujawniać się w snach, przejęzyczeniach itp. Czasem odczuwamy sprzeczne popędy, emocje i fantazje, co wprowadza do naszego życia ambiwalencję. Np. chcę rozwieść się z mężem, bo nasz związek jest nieudany. Z drugiej strony pragnę zachować miłość rodziców, którzy nigdy nie zaakceptują rozwodu (Summers i Barber 2014).

Terapia psychodynamiczna charakteryzuje się tym, że sesje rozpoczyna klient. Zachęca się go do spontanicznego dzielenia się myślami. Podczas spotkań terapeuta szuka powtarzających się wzorców zachowań i emocji (Summers i Barber 2014).

Terapeuta interpretuje to, co dostrzega. Następnie udziela klientowi informacji zwrotnych, które dotyczą jego mechanizmów obronnych, oporu i przeniesienia (Gabbard 2023).

Klient, który rozumie swoje zachowanie w szerszym kontekście, może je przepracować, korzystając z korektywnej relacji z terapeutą (Summers i Barber 2014).

Warto zaznaczyć, że specjalista psychodynamiczny jest neutralny i bardziej wycofany (Summers i Barber 2014).

Skuteczność psychoterapii poznawczo-behawioralnej i psychodynamicznej w badaniach naukowych

Badania naukowe potwierdzają skuteczność obu nurtów psychoterapii. Warto jednak zaznaczyć, że w przypadku terapii poznawczo-behawioralnej udało się zrealizować więcej analiz. Wspomniany nurt cieszy się dużą popularnością w USA, gdyż ma charakter krótkoterminowy i mniej obciąża system ochrony zdrowia. Spotkał się zatem z dużym dofinansowaniem badań ze strony rządu. Tak dużych środków nie udało się wygospodarować na analizę skuteczności terapii psychodynamicznej (Gabbard 2023).

Pierwsze badania nad skutecznością terapii poznawczo-behawioralnej przeprowadzono w 1977 roku. Od tamtej pory zrealizowano aż 500 analiz (Butler i in. 2005, Chambless i Ollendick 2001). Goldapple i inni (2004) wykazali, że terapia poznawczo-behawioralna prowadzi do zmian na poziomie neurobiologicznym. Z kolei Clark i Beck (2010) dowiedli, że udało się skonstruować trafny model poznawczy dla depresji i zaburzeń lękowych.

Anderson i Lambert (1995) w swoich badaniach wykazali, że psychoterapia psychodynamiczna swoją skutecznością nie ustępuje innym popularnym nurtom. Dowiedziono też, że najlepsze rezultaty uzyskuje się wówczas, gdy terapeuta trafnie rozpozna podstawowe konflikty klienta (Crits-Christoph i in. 1988, Joyce i Piper 1993, Silberschatz i in. 1986).

Z badan Svartberga i współpracownikow (2004), w których uczestniczyli klienci z zaburzeniami osobowości z wiązki C, udało się wyciągnąć ciekawy wniosek. Część pacjentów uczestniczyła w terapii poznawczej, a część w psychodynamicznej. W obu przypadkach uzyskano znaczącą poprawę. Przy czym u klientów, którzy korzystali z terapii psychodynamicznej, pożądane rezultaty pogłębiały się jeszcze po zakończeniu leczenia. Pacjenci poddani terapii poznawczej nie doświadczali dalszej poprawy.

Różnice między psychoterapią poznawczo-behawioralną a psychodynamiczną

1. Czas trwania terapii
Psychoterapia poznawczo-behawioralna z założenia jest krótkoterminowa i opiera się na kilkunastu spotkaniach. Ilość sesji ustala się już podczas wstępnej konsultacji. Aby wypracować nowe wzorce zachowań, klient wykonuje dużą pracę własną między spotkaniami (Beck 2012).

Psychoterapia psychodynamiczna jest krótko-, średnio- lub długoterminowa. Trwa od pół roku do kilku lat. Specjalista nie podaje prognozowanej liczby spotkań, ponieważ ograniczałoby to spontaniczność myśli pacjenta, które analizuje się podczas sesji. Terapeuta nie zadaje zadań domowych (Summers i Barber 2014).

2. Jakie problemy pozwalają przepracować?
Terapia poznawczo-behawioralna charakteryzuje się szczególnie wysoką skutecznością w leczeniu:
● depresji,
● zaburzeń lękowych,
● zaburzeń odżywiania,
● zaburzeń snu,
● uzależnień (Kokoszka 2009).

Ponadto pomaga lepiej radzić sobie z ADHD i autyzmem (Safren i inni 2024).

Z kolei terapia psychodynamiczna jest szczególnie zalecana przy:
● traumie,
● depresji,
● zaburzeniach obsesyjno-kompulsywnych,
● lęku przed porzuceniem,
● niskiej samoocenie,
● lęku napadowym (Summers i Barber 2014).

3. Na czym skupia się terapia?
W terapii poznawczo-behawioralnej specjalista pomaga klientowi poznać nieadaptacyjne przekonania kluczowe i zastąpić je bardziej realistycznymi. Pociąga to za sobą zmianę zachowania, emocji i reakcji fizjologicznych (Beck 2012).

Terapia psychodynamiczna skupia się na relacjach. Wychodzi bowiem z założenia, że wiele z naszych obecnych trudności wynika z zaburzenia więzi z rodzicami na wczesnym etapie dzieciństwa (Summers i Barber 2014).

4. Rola terapeuty
Psychoterapia CBT (poznawczo-behawioralna) opiera się na partnerskiej relacji między klientem a terapeutą i jasnej komunikacji (Beck 2012).

Psychoterapia psychodynamiczna bazuje zaś na relacji terapeutycznej, w której więź ze specjalistą ma charakter korektywny. Jednocześnie to właśnie ona pozwala odkryć trudności klienta. Bardzo często bowiem przenosimy na terapeutę swój nierozwiązany konflikt z rodzicami. Specjalista stara się być neutralny. Sprawia też wrażenie wycofanego (Summers i Barber 2014).

5. Kto rozpoczyna sesje i jak wyglądają spotkania?
Terapia poznawczo-behawioralna ma jasny i ustrukturyzowany charakter. Spotkania rozpoczyna terapeuta, który ustala z klientem plan sesji. Omawia zadanie domowe, uczy nowych umiejętności, prowadzi psychoedukację i zadaje kolejne ćwiczenie (Safren i in. 2024).

Psychoterapia psychodynamiczna charakteryzuje się tym, że rozpoczyna ją klient. Ma spontaniczny przebieg. Specjalista zachęca do swobodnego dzielenia się myślami (Summers i Barber 2014).

Bibliografia
1. Anderson E.M., Lambert M.J.; Short-term dynamically oriented psychotherapy: A review and meta-analysis; Clinical Psychology Review, 1995, nr 15, s. 503-514#
2. Beck J.S.; Terapia poznawczo-behawioralna. Podstawy i zagadnienia szczegółowe; Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2012
3. Butler A.C., Chapman J.E., Forman E.M., Beck A.T.; The empirical status of cognitive-behavioral therapy: A review of meta-analyses; Clinical Psychology Review, 2006, nr 26, s. 17-31
4. Chambless D., Ollendick T.H.; Empirically supported psychological interventions; Annual Review of Psychology, 2001, nr 52, s. 685-716
5. Clark D.A., Beck A.T.; Cognitive therapy of anxiety disorders: Science and practice; New York, Guilford Press, 2010
6. Crits-Christoph P., Cooper A., Luborsky L.; The accuracy of therapist interpretations and the outcome of dynamic psychotherapy; Journal of Consulting and Clinical Psychology, 1988, nr 56, s. 490-495
7. Gabbard G.O.; Długoterminowa psychoterapia psychodynamiczna; Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2023
8. Goldapple K., Segal Z., Garson C., Lau M., Bieling P., Kennedy S. i in.; Modulation of cortical-limbic pathways in major depression; Archives of General Psychiatry, 2004, nr 61, s. 34-41
9. Joyce A.S., Piper W.E.; The immediate impact of transference in short-term individual psychotherapy; The American Journal of Psychiatry, 1993, nr 47, s. 508-526
10. Kokoszka A.; Wprowadzenie do terapii poznawczo-behawioralnej; Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2009
11. Kottler J.A.; Skuteczny terapeuta; Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2003
12. Maliszewska I.; O czym kłamią myśli; Wydawnictwo Feeria, 2023
13. Safren S.A., Sprich S.E., Perlman C.A., Otto M.W.; Poskromić ADHD. Poznawczo-behawioralna terapia dorosłych; Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2024
14. Silberschatz G., Fretter P.B., Curtis J.T.; How do interpretations influence the process of psychotherapy; Journal of Consulting and Clinical Psychology, 1986, nr 54, s. 646-652
15. Summers R.F., Barber J.P.; Terapia psychodynamiczna. Praktyka oparta na dowodach; Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2014
16. Svartberg M., Stiles T.C., Seltzer M.H.; Randomized, controlled trial of the effectiveness of short-term dynamic psychotherapy and cognitive therapy for Cluster C personality disorders; American Journal of Psychiatry, 2004, nr 161, s. 810-817
17. Wojnarowska M.; Dogadaj się z emocjami; Znak Koncept, 2024
18. Ziopaja N.; Samopomocownik; Znak Koncept, 2022