30 marca – Światowy Dzień Choroby Afektywnej Dwubiegunowej. Co warto wiedzieć o ChAD?

Choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD) stanowi zaburzenie psychiczne, które dotyka milionów ludzi na całym świecie. Wpływa na ich emocje, myśli i codzienne funkcjonowanie. Niestety, wokół tej przypadłości narosło wiele szkodliwych mitów. Nierzadko prowadzą one do stygmatyzacji i wykluczenia osób, które zmagają się z tym schorzeniem. W celu zwiększenia świadomości społecznej nt. ChAD, 30 marca ustanowiono Światowym Dniem Choroby Afektywnej Dwubiegunowej. Sprawdź, jak możesz pomóc osobie dotkniętej tym zaburzeniem!

Datę 30 marca wybrano nieprzypadkowo, aby uwrażliwić społeczeństwo na potrzeby osób, które zmagają się z chorobą afektywną dwubiegunową. Tego dnia urodził się Vincent van Gogh. Istnieją przypuszczenia, że utalentowany malarz zmagał się z chorobą afektywną dwubiegunową. Z naszego artykułu dowiesz się, jakie są objawy ChAD i dostępne metody leczenia.

Choroba afektywna dwubiegunowa – czym jest i co ją wyróżnia?

Choroba afektywna dwubiegunowa bywa też określana jako zaburzenie maniakalno-depresyjne. Natomiast w starszych podręcznikach psychiatrii można spotkać termin cyklofrenia. Wspomniane zaburzenie psychiczne charakteryzuje się tym, że naprzemiennie występują w nim epizody manii i depresji. Czasem dochodzi do remisji objawów, wówczas osoba dotknięta ChAD funkcjonuje normalnie (Sak 2025).

W trakcie epizodów manii obserwuje się euforię, nadmierny entuzjazm, podwyższone poczucie własnej wartości, zaburzenia snu, zwiększone libido i nadmierną aktywność. Osoby, które znajdują się w tym stanie, mogą podejmować również ryzykowne działania. Niekiedy zaciągają pożyczki, zakładają firmę z nowo poznaną osobą, uciekają w hazard lub uprawiają seks bez zabezpieczenia (Sak 2025).

Epizody depresji cechuje obniżenie nastroju, uczucie smutku, beznadziei, spadek energii, apatia, trudności z koncentracją, zaburzenia snu i zmniejszenie apetytu. Zdarza się, że osoby z ChAD pogrążone w tym stanie mają myśli samobójcze. Niektóre próbują odebrać sobie życie, dlatego warto z zainteresowaniem i empatią reagować na niepokojące objawy (Sak 2025).

Przyczyny choroby afektywnej dwubiegunowej w ujęciu biopsychospołecznym

Zastanawiasz się, co powoduje chorobę afektywną dwubiegunową? Nie da się wskazać jednej przyczyny, ponieważ do jej rozwoju prowadzą różne czynniki. Specjaliści omawiają je w ujęciu biopsychospołecznym. Oznacza to, że ChAD ma nie tylko uwarunkowania genetyczne i wiąże się z nieprawidłowościami w neuroprzekaźnictwie. Duży wpływ na rozwój zaburzeń maniakalno-depresyjnych wywiera bowiem środowisko, w jakim dorasta i przebywa dana osoba. Wspierające relacje i dobre życie mogą sprawić, że choroba afektywna dwubiegunowa nie ujawni się, mimo predyspozycji genetycznych. Z kolei przemoc, zaniedbywanie potrzeb i brak bliskich więzi niekiedy prowadzi do rozwoju lub nasilenia objawów ChAD (Król-Groszek 2023).

Naukowcy starają się, jak najlepiej poznać i zrozumieć chorobę afektywną dwubiegunową, aby skutecznie ją leczyć. Przeprowadzone badania genetyczne u bliźniąt monozygotycznych wskazują na to, że ChAD bywa dziedziczna. Istnieje większe prawdopodobieństwo, że wspomniane zaburzenie rozwinie się u dzieci, jeśli ich rodzice zmagają się z naprzemiennymi epizodami depresji i manii (Hauser i Rybakowski 2005).

Wykazano też, że u osób z chorobą afektywną dwubiegunową dochodzi do zaburzenia neuroprzekaźnictwa w obrębie dopaminy i noradrenaliny. Skutkuje to m.in. problemami z motywacją, koncentracją, funkcjami wykonawczymi i regulacją nastroju. Ponadto dowiedziono, że dysfunkcje w osi podwzgórze-przysadka-nadnercza są powiązane z rozwojem ChAD (Hauser i Rybakowski 2005).

Badania neuroobrazowe

Badania neuroobrazowe u pacjentów z ChAD wskazują na zmiany strukturalne w mózgu, zwłaszcza w korze przedczołowej. Odpowiada ona za funkcje wykonawcze i regulację emocji (Król-Groszek, 2023). Stwierdzono również powiększenie układu komorowego, który zawiera płyn mózgowo-rdzeniowy. Wspomniane odkrycie sugeruje, że ChAD może być zaburzeniem o charakterze neuropostępującym (Król-Groszek, 2023).

Nie dla wszystkich dzieciństwo stanowi radosny i szczęśliwy okres w życiu. Niektórzy doświadczają wówczas przemocy fizycznej, emocjonalnej lub seksualnej. Traumatyczne przeżycia zwiększają prawdopodobieństwo rozwoju choroby afektywnej dwubiegunowej u osób z predyspozycjami. Z dotychczas przeprowadzonych badań wynika, że mogą prowadzić do wcześniejszego wystąpienia naprzemiennych epizodów manii i depresji. Ponadto osoby z ChAD, które przebywają w nieprzyjaznym środowisku, częściej podejmują próby samobójcze. Wykazują również większą skłonność do nadużywania substancji psychoaktywnych (Rybakowski 2021, Kotlarek 2022).

Wszyscy różnimy się odpornością na stres. U niektórych osób jest ona większa, a u innych mniejsza. Bolesne doświadczenia życiowe, takie jak śmierć bliskiej osoby czy utrata pracy, mogą wyzwolić epizody maniakalne i depresyjne u ludzi z predyspozycją do ChAD. Ponadto nadużywanie substancji psychoaktywnych (narkotyków i alkoholu) zwiększa ryzyko rozwoju choroby afektywnej dwubiegunowej (Rybakowski 2021, Kotlarek 2022).

Warto zrozumieć złożone interakcje między czynnikami biologicznymi, psychologicznymi i społecznymi, aby pomóc osobie z nawracającymi epizodami depresji i manii.

Leczenie choroby afektywnej dwubiegunowej – dlaczego warto postawić na kompleksowe podejście?

Choroba afektywna dwubiegunowa, ze względu na swoją specyfikę, wymaga kompleksowego podejścia. Leczenie ChAD opiera się na połączeniu farmakoterapii i psychoterapii. Równoległe stosowanie obu metod charakteryzuje się największą efektywnością. Pozwala znacząco podnieść jakość życia pacjentów i zmniejszyć ryzyko nawrotów. Jest to niezwykle istotne, ponieważ podczas remisji osoby, u których rozpoznano zaburzenie maniakalno-depresyjne, mogą normalnie funkcjonować (Kotlarek 2022, Sak 2025).

Farmakoterapia

W pierwszej kolejności wdraża się farmakoterapię. Osobom, które zmagają się z chorobą afektywną dwubiegunową, podaje się leki stabilizujące nastrój. Opierają się one na substancjach aktywnych, takich jak sole litu, walproinian sodu i karbamazepina. Wspomniane składniki czynne pomagają kontrolować wahania nastroju i zapobiegają kolejnym epizodom choroby (Geddes i Miklowitz 2013). Kluczową rolę w leczeniu ChAD odgrywa lit. Uchodzi on za złoty standard, ponieważ stosuje się go w profilaktyce nawrotów i w celu zredukowania myśli samobójczych (Baldessarini i in. 2019).

W leczeniu epizodów depresyjnych stosuje się także atypowe leki przeciwpsychotyczne, takie jak kwetiapina i lurasidon (Yatham i in. 2018). Mają one przewagę nad klasycznymi antydepresantami, ponieważ nie wyzwalają epizodów maniakalnych (Vieta i in. 2018).

Psychoterapia

Obecnie coraz częściej podkreśla się, że psychoterapia poznawczo-behawioralna (CBT) stanowi skuteczne uzupełnienie leczenia farmakologicznego. Pomaga lepiej radzić sobie z objawami choroby afektywnej dwubiegunowej i zmniejsza ryzyko jej nawrotów. Terapia poznawczo-behawioralna koncentruje się na tym, aby rozpoznać i zmienić nieprzystosowawcze schematy myślowe pacjenta. Gdy zostaną one zastąpione bardziej adekwatnymi treściami poznawczymi, modyfikacji ulegnie też wzorzec zachowań, który przyczynia się do destabilizacji nastroju (Miklowitz i in. 2007).

Terapia poznawczo-behawioralna uczy osoby z ChAD, jak mogą radzić sobie ze stresem, monitorować objawy nawrotu choroby i budować zdrowe nawyki życiowe (sen, odżywianie). Przeprowadzone badania wskazują na to, że sesje w nurcie CBT w połączeniu z farmakoterapią redukują częstotliwość epizodów depresyjnych. Poprawiają tym samym ogólne funkcjonowanie pacjentów (Lam i in. 2003).

Leczenie choroby afektywnej dwubiegunowej wymaga interdyscyplinarnego podejścia. Najlepiej, gdy opiera się na farmakoterapii, psychoterapii, edukacji pacjentów i ich rodzin. Bliscy, którzy mają większą świadomość nt. ChAD, mogą pomóc chorym w przestrzeganiu zaleceń terapeutycznych i lepszym radzeniu sobie z chorobą (Colom i in. 2003).

Jak ChAD wpływa na życie rodzinne, zawodowe i społeczne?

Nawracające naprzemiennie epizody depresji i manii znacząco obniżają jakość życia chorych. Wpływają również na ich rodziny i otoczenie.

Funkcjonowanie społeczne

Osoby z chorobą afektywną dwubiegunową często mają problem, aby utrzymać stabilne relacje interpersonalne. Wynika to z ich wahań nastroju, impulsywności i nadmiernej ekspresji emocji. Ludzie z ChAD częściej doświadczają konfliktów z otoczeniem, izolacji społecznej, a w rezultacie także poczucia osamotnienia (Kotlarek 2022, Sak 2025).

Życie zawodowe

Osobom, które doświadczają naprzemiennie nawracających epizodów depresji i manii, trudniej utrzymać stałe zatrudnienie. Ze względu na niestabilność nastroju i impulsywność częściej wdają się w konflikty, ponadto niekiedy same pod wpływem chwili rezygnują z pracy. Prowadzi to do problemów finansowych i pogorszenia jakości życia (Kotlarek 2022, Sak 2025).

Życie seksualne

Zarówno przebieg ChAD, jak i stosowane leki wpływają na sferę seksualną. W epizodach depresyjnych libido może ulec znacznemu osłabieniu. Z kolei w trakcie manii popęd seksualny na ogół wzrasta, co niekiedy prowadzi do ryzykownych zachowań seksualnych. Farmakoterapia może zaś skutkować obniżeniem pożądania i trudnościami w osiąganiu orgazmu (Kotlarek 2022, Sak 2025).

Wpływ na życie rodzinne

Gdy osoba zmaga się z ChAD, jej bliscy często doświadczają stresu, lęku i poczucia bezsilności. Niekiedy odczuwają frustrację z powodu trudności w zrozumieniu tej choroby (Kotlarek 2022, Sak 2025).

Choroba afektywna dwubiegunowa może prowadzić do nieprawidłowości w komunikacji, konfliktów z bliskimi i poczucia wyobcowania w rodzinie (Kotlarek 2022, Sak 2025).

Naprzemiennie nawracające epizody depresji i manii stanowią też spore obciążenie dla domowego budżetu. Po pierwsze, utrudniają pacjentowi zarobkowanie. Po drugie, w stanie manii może on wykazywać skłonność do nadmiernego wydawania pieniędzy. Po trzecie, osoby z ChAD często wymagają opieki ze strony najbliższych (Kotlarek 2022, Sak 2025).

Twój bliski boryka się z ChAD? Jak możesz pomóc mu w trudnych chwilach?

Przede wszystkim spróbuj zdobyć informacje nt. ChAD, aby lepiej zrozumieć jej objawy i współtowarzyszące zachowania. Im większą dysponujesz wiedzą nt. choroby, tym skuteczniejszego wsparcia możesz udzielić bliskiej osobie. Zdobyte przez Ciebie informacje zmniejszają też ryzyko nieporozumień i kłótni.

Jeśli masz taką możliwość, skorzystaj z aktywnego uczestnictwa w programach psychoedukacyjnych. Dzięki nim zdobędziesz przydatne umiejętności, które pozwolą Ci lepiej radzić sobie z wyzwaniami, jakie niesie ze sobą ChAD. Udzielisz też choremu wsparcia w codziennym funkcjonowaniu.

Stwórz stabilne środowisko, które zapewni poczucie bezpieczeństwa osobie z chorobą afektywną dwubiegunową. Zadbaj o regularne pory spożywania posiłków i sen. Rutyna pomoże w uregulowaniu nastroju bliskiej Ci osoby, ponieważ dzięki niej będzie lepiej radzić sobie w stresujących sytuacjach.

Monitoruj zmiany w zachowaniu i nastroju osoby z ChAD. Uważna obserwacja umożliwi Ci wczesne wykrycie nawrotu choroby. W razie potrzeby zachęć bliską osobę do konsultacji z lekarzem lub terapeutą.

Światowy Dzień Choroby Afektywnej Dwubiegunowej – co możemy zrobić jako społeczeństwo?

Światowy Dzień Choroby Afektywnej Dwubiegunowej stanowi też doskonałą okazję, aby rozpowszechnić wiedzę na jej temat w społeczeństwie. Wszyscy możemy skorzystać z darmowych kampanii informacyjnych, które promują akceptację osób z ChAD.

W wielu miastach i na portalach społecznościowych można znaleźć grupy wsparcia dla osób z chorobą afektywną dwubiegunową i ich rodzin. Pozwalają one wymieniać się doświadczeniami i uzyskiwać wsparcie emocjonalne od innych, którzy znajdują się w podobnej sytuacji.

Przeprowadzając działania edukacyjne wśród pracodawców i przedstawicieli instytucji publicznych, możemy stworzyć osobom z ChAD przyjazne warunki pracy.

Dlaczego warto skorzystać z profesjonalnego wsparcia?

Choroba afektywna dwubiegunowa stanowi spore wyzwanie, ale nie musisz mierzyć się z nim samodzielnie. Niezależnie od tego, czy to Ty doświadczasz wahań nastroju, czy wspierasz bliską osobę, profesjonalna psychoterapia pomoże Ci odzyskać równowagę emocjonalną. Skontaktuj się z nami i umów się na konsultację. Razem znajdziemy rozwiązanie dopasowane do Twoich potrzeb.

Bibliografia

1. Baldessarini, R. J., Tondo, L., & Vázquez, G. H. (2019). Pharmacological treatment of bipolar disorder: Recent progress and current trends. International Journal of Neuropsychopharmacology, 22(6), 450-457.
2. Colom, F., Vieta, E., Martínez-Arán, A., Reinares, M., Goikolea, J. M., Benabarre, A., & Gastó, C. (2003). A randomized trial on the efficacy of group psychoeducation in the prophylaxis of recurrences in bipolar patients whose disease is in remission. Archives of General Psychiatry, 60(4), 402-407.
3. Geddes, J. R., & Miklowitz, D. J. (2013). Treatment of bipolar disorder. The Lancet, 381(9878), 1672-1682.
4. Hauser, J., & Rybakowski, J. (2005). Choroba afektywna dwubiegunowa a cyklotymia – różnicowanie, metody diagnostyczne oraz praca z klientem na przykładzie studium przypadku. Psychopatologia dla psychologów.
5. Kotlarek, M. (2022). Choroba afektywna dwubiegunowa. Sensus.
6. Król-Groszek, K. (2023). Choroba afektywna dwubiegunowa a zmiany w mózgu. PsychiatraPlus.
7. Lam, D. H., Hayward, P., Watkins, E. R., Wright, K., & Sham, P. (2003). Relapse prevention in patients with bipolar disorder: Cognitive therapy outcome after 2 years. American Journal of Psychiatry, 160(12), 2045-2047.
8. Miklowitz, D. J., Otto, M. W., Frank, E., Reilly-Harrington, N. A., Kogan, J. N., Sachs, G. S., Wisniewski, S. R. (2007). Psychosocial treatments for bipolar depression: A 1-year randomized trial from the Systematic Treatment Enhancement Program (STEP-BD). Archives of General Psychiatry, 64(4), 419-426.
9. Rybakowski, J. (2021). Etiopatogeneza choroby afektywnej dwubiegunowej – stan wiedzy na rok 2021. Psychiatria Polska, 55(3), 481-496.
10. Sak, M. (2025). Terapia bez tajemnic. Wydawnictwo RM.
11. Vieta, E., Berk, M., Schulze, T. G., Carvalho, A. F., Suppes, T., Calabrese, J. R., … & Grande, I. (2018). Bipolar disorders. Nature Reviews Disease Primers, 4(1), 1-21.
12. Yatham, L. N., Kennedy, S. H., Parikh, S. V., Schaffer, A., Bond, D. J., Frey, B. N., … & Berk, M. (2018). Canadian Network for Mood and Anxiety Treatments (CANMAT) and International Society for Bipolar Disorders (ISBD) 2018 guidelines for the management of patients with bipolar disorder. Bipolar Disorders, 20(2), 97-170.