Zespół lęku uogólnionego – co go powoduje i jak go leczyć?
Psycholodzy i psychiatrzy wyróżniają różne zaburzenia lękowe, które mają swoją specyfikę i charakterystykę. Ich dokładne rozpoznanie umożliwia wdrożenie skutecznych działań – psychoterapii lub farmakoterapii. U niektórych osób stosuje się połączenie obu metod w celu uzyskania optymalnych rezultatów. Jako zespół lęku uogólnionego określa się przewlekły stan zamartwiania się, który nie ma jednej uchwytnej przyczyny. Pozostaje zatem nieuzasadniony. Pomimo zmian, jakie zachodzą w życiu, objawy niepokoju nigdy całkowicie nie ustępują, mogą natomiast ulec złagodzeniu. Sprawdź, co powoduje lęk uogólniony i jak go leczyć!
Czym charakteryzuje się zespół lęku uogólnionego?
Osoby, które cierpią na zaburzenia lękowe uogólnione, każdego dnia zmagają się z bezzasadnymi obawami. Objawy somatyczne dodatkowo wzmacniają niepokój i skłonność do zamartwiania. Wśród nich należy wymienić pocenie, uderzenia gorąca, zawroty głowy, napięcia mięśniowe, hiperwentylację i przyspieszone bicie serca (Wojnarowska 2024)
Zespół lęku uogólnionego wyróżnia się tym, że ma przewlekły charakter i nieuchwytną przyczynę. Osoba nim dotknięta zazwyczaj sama nie potrafi wskazać wyzwalacza lub wymienia wiele czynników. Przy tym zaburzeniu obserwuje się jednoczesne zamartwianie (Clark i Beck 2018):
- pracą,
- związkiem,
- sytuacją polityczną,
- stanem zdrowia,
- relacjami z przyjaciółmi,
- inflacją,
- zanieczyszczeniem środowiska,
- obecnością toksyn w żywności,
- bezpieczeństwem dziecka,
- katastrofami naturalnymi.
Co powoduje zaburzenia lękowe uogólnione?
Badania wykazały, że jeśli lęk uogólniony ujawnia się już we wczesnym dzieciństwie, może świadczyć o zaburzeniu osobowości. Istnieją sprzeczne dane na temat jego dziedziczności. Z jednej strony badania przeprowadzone na grupie bliźniąt jednojajowych potwierdzają podłoże genetyczne. Z drugiej zostały zrealizowane na niewielkiej próbie, przez co ich wyniki uchodzą za mało reprezentatywne. Specjaliści zwracają uwagę, że duży wpływ na rozwój lęku uogólnionego wywiera środowisko. Rodzic może nie tyle przekazać potomstwu geny determinujące tę przypadłość, co rozwinąć w nim skłonność do nadmiernego zamartwiania wskutek modelowania. Dzieci uczą się, naśladując zachowania rodziców, także te niekorzystne i mało adaptacyjne (Kendller i in. 1992, Kendller i in. 1993).
Przyczyny zaburzeń lękowych uogólnionych są bardzo złożone i zróżnicowane, wśród nich wymienia się:
- czynniki biologiczne, w tym stan ośrodkowego układu nerwowego,
- stan fizyczny,
- dziedziczność,
- wrodzone cechy temperamentalne,
- wymagania społeczne,
- traumy,
- przewlekły stres (Stachowicz 2011).
Jakie są objawy lęku uogólnionego?
Objawy lęku uogólnionego obejmują:
- nieuzasadniony niepokój, którego przyczyna pozostaje trudna do uchwycenia,
- częste doświadczanie silnych i nieprzyjemnych emocji,
- przewlekły niepokój,
- drażliwość,
- wybuchy gniewu,
- trudności z koncentracją,
- depersonalizację,
- pobudzenie ruchowe,
- objawy somatyczne – nadmierne wydzielanie potu, silne napięcie mięśniowe, szybsze bicie serca i hiperwentylację (Stachowicz 2011).
Osoba, która cierpi na lęk uogólniony, wykazuje skłonność do nadmiernego i nieproporcjonalnego do sytuacji zamartwiania. Bardzo często przejmuje się nie tylko większymi problemami, które mogą się pojawić i istotnie zmienić jej życie, ale też drobiazgami bez większego znaczenia (Stasiuk i in. 2014).
Wszystkie zaburzenia lękowe charakteryzują się tym, że w ich przebiegu obserwuje się zwiększoną aktywność ciała migdałowatego, które odpowiada za aktywację układu współczulnego. Mobilizuje on siły organizmu, aby umożliwić nam reakcję uciekaj albo walcz. Wyjaśnia to, dlaczego objawy lęku uogólnionego przyjmują także postać somatyczną. Mózg nie odróżnia bowiem wyimaginowanego zagrożenia od prawdziwego, przez co w obu sytuacjach wydziela te same hormony wytwarzane przez nadnercza. Mają one za zadanie zwiększyć dopływ krwi do mięśni szkieletowych, zaopatrując je w glukozę i tlen (Pittman i Karle 2018).
Objawy zespołu lęku uogólnionego nigdy nie ustępują całkowicie bez podjęcia odpowiedniej interwencji. Symptomy tego zaburzenia stają się silniejsze, gdy zmagamy się ze stresem, np. związanym ze zmianą pracy. Mogą również zmniejszyć swoją intensywność w stanach względnego spokoju. Statystyki wskazują na to, że lęk uogólniony aż 2-krotnie częściej dotyka kobiet niż mężczyzn (Rickels i in. 1991).
Czym różni się lęk od strachu?
Nie wszystkie obawy, jakie pojawiają się w naszym życiu, są nieuzasadnione. Niektóre mają racjonalne podstawy. Martwiąc się finansami w obliczu zwolnienia z pracy, doświadczamy strachu, czyli odpowiedzi na realne niebezpieczeństwo. Gdy zaś mając pracę, dobre wyniki badań i udaną relację romantyczną, wciąż snujemy czarne scenariusze, zmagamy się z lękiem, czyli reakcją na wyobrażone zagrożenie (Żejmo 2024, Pittman i Karle 2018).
Lęk uogólniony i choroby mu współtowarzyszące
Lęk uogólniony rzadko występuje jako jedyne zaburzenie – taka sytuacja dotyczy zaledwie 20-25% wszystkich przypadków. Bardzo często towarzyszą mu depresja, dystymia, fobia, PTSD i zaburzenia obsesyjno-kompulsywne. Objawy poszczególnych przypadłości często nakładają się na siebie, dlatego tylko doświadczony specjalista może je wyodrębnić i postawić trafną diagnozę. Lęk uogólniony i depresja manifestują się podobnie poprzez:
- zmęczenie,
- zaburzenia koncentracji,
- zaburzenia łaknienia,
- zaburzenia snu (Pasnau i Bystritsky 1994, Rickles i Schwiezer 1990).
Wykazano, że osoby, które cierpią na zaburzenia lękowe uogólnione, częściej sięgają po alkohol. Wspomniana używka początkowo przynosi upragnione rozluźnienie. Niestety w dłuższej perspektywie nasila objawy lęku uogólnionego i sprzyja uzależnieniu (Pasnau i Bystritsky 1994, Rickles i Schwiezer 1990).
Jak leczy się zespół lęku uogólnionego?
Kiedy zespół lęku uogólnionego przybiera stosunkowo łagodny przebieg, zazwyczaj jego leczenie opiera się na psychoterapii. Gdy natomiast objawy uchodzą za nasilone, dodatkowo włącza się farmakoterapię. Specjaliści podkreślają, że lęk uogólniony stanowi cięższe zaburzenie niż lęk paniczny (Uhlenhuth i in. 1983).
Terapia poznawczo-behawioralna lęku uogólnionego
Szacuje się, że na zespół lęku uogólnionego cierpi 5% populacji. Osoby dotknięte tą przypadłością wykazują niższą aktywność i produktywność. W leczeniu lęku uogólnionego stosuje się terapię poznawczo-behawioralną, która uchodzi za skuteczną interwencję. Warto jednak wyraźnie zaznaczyć, że wspomniany nurt lepiej radzi sobie z atakami paniki, lękiem społecznym i zaburzeniami obsesyjno-kompulsywnymi. Przypuszcza się, że trudności w terapii lęku uogólnionego wynikają z nieuchwytności i wysokiej zmienności obiektu, którego obawia się klient. W rezultacie psychoterapeuta napotyka na problem, ponieważ nie wie, z czym konfrontować pacjenta w ramach ekspozycji i jakie myśli przeformułować (Górska 2009).
Badania naukowe wskazują na to, że dysregulacja powoduje i nasila objawy zespołu lęku uogólnionego. Osoby, które doświadczają tego zaburzenia, częściej odczuwają nieprzyjemne emocje o zwiększonej intensywności (Górska 2009).
Dodatkowe interwencje, które wyciszają ciało migdałowate odpowiedzialne za lęk
W związku z tym, że lęk uogólniony aktywuje ciało migdałowate, które nie reaguje na logiczne argumenty, warto spróbować je wyciszyć w inny sposób niż poprzez przeprogramowanie poznawcze. Psychoterapeuci poznawczo-behawioralni często wzbogacają sesje o naukę technik relaksacji mięśni i świadomego oddychania. Wielu z nich zachęca klientów do praktykowania uważności, aktywności fizycznej i troski o odpowiednią ilość snu. Niektóre działania zwiększają aktywność układu przywspółczulnego, który odpowiada za relaks i wyciszenie. Jednocześnie jest on antagonistą układu współczulnego, znanego z reakcji stresowej uciekaj albo walcz (Pittman i Karle 2018, Żejmo 2024).
Płytki i szybki oddech towarzyszy nam w sytuacjach zagrożenia życia, dlatego nasz mózg odbiera go jako sygnał potencjalnego niebezpieczeństwa. Z kolei powolne wdychanie i wydychanie powietrza pozwala nam wprowadzić się w stan relaksu, a tym samym odzyskać wewnętrzną równowagę (Pittman i Karle 2018).
Podobnie działa relaksacja mięśni. Ulegają one napięciu, gdy stawiamy czoła potencjalnemu zagrożeniu. Ich rozluźnienie stanowi informację dla mózgu, że niebezpieczeństwo zostało zażegnane i nadeszła pora, aby odpocząć (Pittman i Karle 2018).
Aktywność fizyczna pozwala wykorzystać zwiększony dopływ krwi do mięśni i uruchomione rezerwy glukozy. Gdy biegamy, odczuwając lęk, ,,oszukujemy” swój mózg, że właśnie stawiamy czoła potencjalnemu zagrożeniu. Zmęczenie, które następuje po ćwiczeniach angażujących duże partie mięśni, zapewnia równowagę emocjonalną, pozwala zredukować napięcie, obniżyć tętno i ciśnienie krwi. Ponadto aktywność fizyczna oddziałuje na receptory serotoninowe jądra bocznego ciała migdałowatego, niwelując odczuwany lęk (Pittman i Karl 2018).
Sen również sprzyja lepszemu radzeniu sobie z zaburzeniami lękowymi. Niedobór nocnego wypoczynku przyczynia się do dysregulacji emocji i obniżenia odporności na stres. Po źle przespanej nocy łatwiej zamartwiamy się z powodu trudności życia codziennego, a objawy lęku uogólnionego ulegają nasileniu. Zaleca się, aby spać co najmniej 7 godzin dziennie w trosce o kondycję fizyczną i psychiczną organizmu (Yoo i in. 2007, van der Helm i in. 2011).
Farmakoterapia w leczeniu lęku uogólnionego
Szacuje się, że aż 40% leków psychiatrycznych wypisywanych przez lekarzy stanowią leki przeciwlękowe. Stosuje się je przy fobiach, lęku napadowym, lęku ogólnym, PTSD i zaburzeniach obsesyjno-kompulsywnych. Leki nowej generacji dają mniej skutków ubocznych, opierają się na regulacji stężenia neuroprzekaźników, takich jak serotonina i noradrenalina. Skutecznie zastępują barbiturany i benzodiazepiny, od których łatwo można się uzależnić (Stachowicz 2011).
Przy opracowywaniu leków przeciwlękowych wykorzystuje się test konfliktu Vogla. Szczury najpierw pozbawia się wody, co generuje w nich silny stres. Następnie wprowadza się ją do klatki. Gdy gryzonie próbują zaspokoić swoje pragnienie, razi się je prądem. Zwierzęta rezygnują zatem z picia, mimo odczuwanego pragnienia. Następnie jednej grupie szczurów podaje się potencjalny lek przeciwlękowy, aby sprawdzić, czy ssaki dzięki niemu pójdą skorzystać z wody (Stachowicz 2011).
Czy cierpisz na zespół lęku uogólnionego? Test
Jeśli podejrzewasz, że cierpisz na zaburzenie lękowe uogólnione, odpowiedz szczerze na poniższe pytania. Nie zastąpią one profesjonalnej diagnozy, którą może przeprowadzić tylko wykwalifikowany specjalista zdrowia psychicznego. Stanowią jednak ważną przesłankę, aby skorzystać z jego wsparcia.
- Czy często wyobrażasz sobie potencjalne przeszkody, które mogą pojawić się na drodze do realizacji celu?
- Czy często martwisz się doznaniami, które płyną z Twojego ciała, ponieważ obawiasz się, że świadczą o poważnej chorobie?
- Czy Twój lęk zmniejsza się, gdy angażujesz się w pracę lub inny ciekawy projekt?
- Czy nie potrafisz cieszyć się z małych sukcesów, bo boisz się, że i tak wszystko pójdzie źle?
- Czy boisz się, że rezygnując z zamartwiania, ściągniesz na siebie jakieś negatywne zdarzenie?
- Czy w sytuacji, w którym ryzyko jest minimalne, koncentrujesz na nim całą swoją uwagę?
- Czy cierpisz na zaburzenia snu z powodu nadmiernego zamartwiania?
Jeśli udzieliłeś/-aś odpowiedzi twierdzących na część lub większość pytań, rozważ konsultację z psychologiem. Objawy lęku uogólnionego można zmniejszyć, korzystając z odpowiednio dobranych działań terapeutycznych.
Bibliografia
- Clark D.A., Beck A.T.; Zaburzenia lękowe; Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2018
- Górska D.; Uogólnione zaburzenia lękowe z perspektywy dysregulacji emocji; Czasopismo Psychologiczne, 15, 2009
- Kendller K.S., McGuire M., Gruenberg A.M.: The Roscommon family study, II: The risk of nonschizophrenic nonaffective psychoses in relatives. Arch Gen Psychiatry 50, 1993, s 645-652
- Kendller K.S.,Neale M.C., Kessler R.C.: Major depression and generalized anxiety disorder: Same genes different environments? Arch Gen Psychiatry 49, 1992 s 716-722
- Pasnau R.O., Bystritsky A.: On the comorbidity of anxiety depression (w ) Den Boer J 1994,s 45-56
- Pittman C.M., Karle E.M.; Zalękniony mózg; Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2018
- Rickels K., Case W. G., Schweizer E . Long –tem benzodiazepine users 3 years after participation in a discontinuation program Am J Psychiatry 1991 148 757-761
- Rickles K.,Schwiezer E.: The clinical course and long-term management of generalized anxiety disorder. J Clin Psychopharmacol 10 (suppl) 1990, s. 101-110
- Stachowicz K.; Badanie mechanizmów lęku. Odkodować lęk; Academia PL, 2(26), 2011
- Stasiuk J., Burkiewicz A., Kozłowski D., Afeltowicz Z.; Zaburzenia lękowe uogólnione – rozpoznawanie, objawy oraz leczenie farmakologiczne; Geriatria, 8, 2014, s. 264-267
- Uhlenhuth E.H., Balter B.M., Mellinger G.D.: Symptom checklist syndromes in the general population : Correlations with psychotherapeutic drug use. Arch Gen Psychiatry 40,1983, s 1167-1173
- van der Helm E., Yao J., Dutt S., Rao V., Salentin J.M., Walker M.P.; REM sleep depontiates amygdala activity to previous emotional experiences; Current Biology, 21, 2011, s. 2029-2032
- Wojnarowska M.; Dogadaj się z emocjami; Znak Koncept, 2024
- Yoo S., Gujar N., Hu P., Jolesz F.A., Walker M.P.; The human emotional brain without sleep: a prefontal amygdala disconnect; Current Biology, 17, 2007, s. 877-878
- Żejmo J.; Spokojny mózg; Sensus, 2024
