Autyzm. Jak możesz pomóc osobom z ASD? 2 kwietnia – Światowy Dzień Świadomości Autyzmu.

Istnieją takie daty w kalendarzu, które mają szczególne znaczenie. Jedną z nich jest 2 kwietnia, kiedy obchodzimy Światowy Dzień Świadomości Autyzmu. Choć w ostatnich latach pojawia się coraz więcej publikacji popularnonaukowych nt. osób neuroróżnorodnych, wciąż zbyt mało wiemy o nich i ich potrzebach. Warto zrozumieć trudności, z którymi borykają się ludzie ze spektrum autyzmu, ponieważ spotykamy ich każdego dnia. Możemy podjąć działania, aby przestrzeń publiczna, nasze domy, szkoły i miejsca pracy były dla nich bardziej przyjazne. Ułatwi to osobom z ASD codzienne funkcjonowanie i uchroni przed wykluczeniem. Sprawdź, w jaki sposób możesz pomóc ludziom z autyzmem!

Światowy Dzień Świadomości Autyzmu – jak możesz dowiedzieć się więcej o ASD?

Światowy Dzień Świadomości Autyzmu stanowi doskonałą okazję, abyś spróbował/-a zrozumieć osoby z ASD. Wszyscy tak naprawdę różnimy się między sobą. Nie ma dwóch takich samych osób. Możemy jednak wyróżnić pewne cechy i zachowania, które częściej pojawiają się u osób autystycznych. W związku z tym, że czasem odbiegają one od przyjętych kodów kulturowych, niekiedy budzą w nas niezrozumienie. Zachęcamy Cię do tego, abyś spróbował/-a się na nie otworzyć. Poszerzając swoją wiedzę nt. autyzmu, możesz stworzyć przyjazną przestrzeń dla osób z ASD.

Jak dowiedzieć się więcej o spektrum autyzmu? W internecie znajdziesz wartościowe artykuły nt. ASD. Na naszym blogu ostatnio opublikowaliśmy 2 teksty poświęcone temu zaburzeniu neurorozwojowemu.

• Autyzm – obalamy mity i pomagamy zrozumieć objawy
• Zaburzenia ze spektrum autyzmu (ASD) – czym są i co je powoduje?

Możesz też sięgnąć po książki, które przybliżają autyzm. Niektóre tytuły ukazują historie ludzi z ASD, inne zaś stanowią publikacje popularnonaukowe. Twojej szczególnej uwadze polecamy reportaże Jacka Hołuba pt.

• Niegrzeczne. Historie dzieci z ADHD, autyzmem i zespołem Aspergera,
• Wszystko mam bardziej. Życie w spektrum autyzmu.

Na rynku pojawiły się także wartościowe autobiografie Ewy Furgał pt.

• Dziewczyna w spektrum,
• Autentyczna w spektrum.

Z książek popularnonaukowych na polecenie zasługują

• Autyzm. Miłość, przyjaźń, relacje Sary Douglas i Felicity Sedgewick,
• Ślepota umysłu Simon Baron-Cohen.

W wielu miastach organizowane są też spotkania autorskie z pisarzami, którzy wydali książki poświęcone spektrum autyzmu. Niektóre instytucje kultury zapraszają psychologów i psychoterapeutów, którzy specjalizują się w ASD, aby ci przybliżyli to zaburzenie neurorozwojowe. Udział w tego rodzaju wydarzeniach jest bezpłatny, a może znacząco poszerzyć Twoje horyzonty i uwrażliwić Cię na potrzeby osób autystycznych.

Wiedzą, którą zdobędziesz, możesz dzielić się z innymi ludźmi, np. publikując recenzję książki w swoich mediach społecznościowych. Im więcej osób zna objawy ASD, tym większe prawdopodobieństwo, że osoba ze spektrum autyzmu spotka się ze zrozumieniem.

Najlepszym źródłem informacji nt. problemów, jakim stawiają czoła osoby autystyczne, są sami zainteresowani. Z wieloma z nich możesz otwarcie porozmawiać, pytając o to, co im przeszkadza w codziennym życiu i co sprawiłoby, że poczuliby się lepiej. Niekiedy chodzi o bardzo proste rzeczy.

Nie kwestionuj diagnozy autyzmu

Wiele osób bardzo późno otrzymuje diagnozę autyzmu. Niektórzy wciąż czekają na cykl spotkań ze specjalistami, aby potwierdzić lub odrzucić podejrzenie ASD. Choć każdy inaczej reaguje na rozpoznanie tego zaburzenia neurorozwojowego, to niektórzy ludzie odczuwają ogromną ulgę. Nadchodzi wreszcie ten moment, kiedy mogą połączyć ze sobą kropki i zrozumieć źródło swoich trudności.

W związku z tym, że zaburzeń spektrum autyzmu na ogół nie widać, może Cię kusić, aby powiedzieć komuś, że ten problem go nie dotyczy. Choć przyświecają Ci dobre intencje, taka postawa jest krzywdząca. Unieważnia bowiem cierpienie, emocje i spostrzeżenia osoby, która podejrzewa u siebie ASD.

Niektóre osoby autystyczne na pozór świetnie radzą sobie w życiu. Uczą się najlepiej w całej szkole, uzyskują wysokie stopnie naukowe, zakładają rodziny itp. W rzeczywistości sporo je to kosztuje, ponieważ maskowanie autyzmu pochłania ogromne zasoby czasu i energii. Niektórzy płacą za to cenę w postaci depresji, zaburzeń lękowych i myśli samobójczych. Wczesne rozpoznanie autyzmu jest zatem bardzo ważne.

Maskowanie autyzmu częściej dotyczy dziewczynek i kobiet. Przedstawicielki płci żeńskiej socjalizuje się bowiem od najmłodszych lat, przygotowując je do pełnienia funkcji opiekuńczych. Wiele z nich potrafi nawiązywać relacje międzyludzkie, okazywać empatię i uśmiechać się do innych. Dziewczynki rzadziej sprawiają problemy w szkole, a dorosłe kobiety w miejscu pracy. Uczy się je bowiem bycia grzeczną. W rezultacie ich autyzm często pozostaje niewidzialny dla rodziców, nauczycieli i otoczenia.

Co możesz zrobić, gdy ktoś widzi u siebie trudności lub podejrzewa ASD? Przede wszystkim wysłuchaj tę osobę. Pozwól jej opowiedzieć o tym, co przeżywa, nie przerywając jej wypowiedzi. Nie lekceważ problemów swojego rozmówcy. Gdy czegoś nie rozumiesz, zadawaj pytania. Staraj się nie udzielać nieproszonych rad ani nie oceniać drugiego człowieka.

Postaw na bezpośrednią komunikację z osobą autystyczną

Osoby autystyczne zazwyczaj lubią proste, jasne i rzeczowe komunikaty. Nie oczekuj, że domyślą się tego, czego od nich oczekujesz. Staraj się unikać metafor, ironii i sarkazmu. Jeśli pracujesz z osobą z ASD, swoje polecenia wysyłaj w formie maili. Używaj w nich punktowania, aby ułatwić odczytanie swoich intencji. Zadbaj o logiczny układ wiadomości. Unikaj nadmiaru zbędnych informacji.

Gdy pracownik autystyczny pyta w mailu, czy akceptujesz jego raport, nie odpisuj Dziękuję, bo nie będzie wiedział, jak ma interpretować Twoje słowa. Lepsze okaże się krótkie Tak.

Jako nauczyciel/-ka dziecka z autyzmem możesz zaś starannie formułować polecenia, aby te nie wzbudzały wątpliwości ucznia. Ogólne prośby często spotykają się z dosłownym rozumieniem, co przedstawimy na przykładzie wypracowania nt. marzeń. Zdarza się, że treści, które porusza autysta/-ka, są dla nauczycieli zbyt kontrowersyjne. Np. dziecko może napisać w wypracowaniu, że najbardziej marzy o tym, aby przestać chodzić do szkoły. Niektóre osoby wspominają o tym, że pragną, aby z placówki zniknął konkretny nauczyciel. Warto zapytać dziecko, dlaczego o tym marzy. Może się okazać, że w szkole jest przebodźcowane, a nauczyciel często wzywa je do odpowiedzi ustnej, budząc skrępowanie.

Uboga mimika twarzy u osób z autyzmem – spróbuj ją zrozumieć

Osoby autystyczne rzadziej się uśmiechają i utrzymują kontakt wzrokowy. Nie robią tego z antypatii, braku szacunku czy z powodu lekceważenia tego, o czym mówisz. Ich układ nerwowy tak działa, że łatwiej im skupić się, gdy patrzą na przestrzeń obok Ciebie. Warto nadmienić, że zaburzenia ze spektrum autyzmu mają w sobie komponent atawistyczny. W świecie zwierząt długie wpatrywanie się w oczy bywa odczytywane jako sygnał agresji. Wyjaśnia to poniekąd, dlaczego osoby autystyczne mogą unikać nawiązywania kontaktu wzrokowego. Co warto dla nich zrobić? Zaakceptuj fakt, że nie patrzą Ci w oczy, gdy z Tobą rozmawiają. Zdarza się również, że nie odwzajemniają Twojego uśmiechu.

Zaakceptuj brak zrozumienia społecznych konwenansów przez osoby z autyzmem

Jeśli pracujesz z osobą ze spektrum autyzmu lub mieszkasz obok niej, możesz odbierać jej zachowanie jako niegrzeczne. Zdarza się, że ludzie z ASD nie witają się po wejściu do biura czy na klatkę schodową. Nie składają też życzeń z okazji urodzin, narodzin dziecka czy ślubu. Ich postawa może rodzić dystans i sprawiać, że nie chcesz z nimi utrzymywać kontaktu. Warto jednak zrozumieć, że autyzm manifestuje się m.in. brakiem zrozumienia dla społecznych konwenansów. Spróbuj nie przekreślać kogoś jako kolegi/koleżanki tylko dlatego, że nie złożył Ci życzeń.

Osoby autystyczne często podkreślają, że mają problem ze small talkiem. Męczą je rozmowy o niczym. W związku z tym staraj się nie pytać ich o to, jak się czują, jeśli rzeczywiście nie interesuje Cię ich odpowiedź. Gdy natomiast masz przestrzeń na dłuższą i głębszą rozmowę, możesz nawiązać z nimi dialog.

Szczególne zainteresowania osób z autyzmem – pomóż je rozwijać

Autyzm bardzo długo postrzegano jako zaburzenie, które sprawia, że chłopcy godzinami oglądają pociągi. Ewentualnie uczą się na pamięć ich rozkładu jazdy i wszystkich z niego odpytują. Szczególne zainteresowania mogą jednak przybierać różną postać. Niekiedy wyglądają całkiem zwyczajnie, a nawet okazują się przydatne. Kobiety z autyzmem statystycznie częściej mają przyziemne pasje. Wiele z nich interesuje się literaturą, psychologią, muzyką, sztuką etc. W przypadku mężczyzn hobby może być mniej konwencjonalne, ale zdarza się, że nie odbiega od pasji ich kolegów. Osoby z autyzmem łączy to, że lubią godzinami rozmawiać na tematy związane z ich szczególnymi zainteresowaniami. Sprawia im to ogromną przyjemność.

Jeśli podzielasz pasję osoby autystycznej i masz czas, porozmawiaj z nią. Niewykluczone, że dzięki tej konwersacji sam/-a poszerzysz swoją wiedzę. Gdy natomiast masz koleżankę z ASD, która ciągle rozmawiałaby o historii starożytnej, a Ciebie to nudzi, pomóż jej znaleźć grupę o podobnych zainteresowaniach.

Jako rodzic czy nauczyciel/-ka zaakceptuj szczególne zainteresowania dziecka. Ta pasja sprawia mu ogromną radość. Poza tym może stać się jego przyszłą specjalizacją zawodową. Niewykluczone, że ktoś, kto dziś czyta każdą publikację z zakresu genetyki, w przyszłości wymyśli lek na raka.

Nie zasypuj osoby z autyzmem informacjami i zadaniami

Jako przełożony/nauczyciel staraj się planować pracę w taki sposób, by nie zasypywać osoby z autyzmem nadmiarem informacji i zadań. Ludzie z ASD w takich sytuacjach czują się przytłoczeni i sparaliżowani. Jeśli krótkie deadline`y wynikają z nieoczekiwanego obrotu sytuacji, poinformuj ucznia/pracownika o priorytetach. Ustal z nim, czym ma zająć się w pierwszej kolejności.

Nie przerywaj pracy osobie autystycznej ze względu na monotropizm

Monotropizm sprawia, że osoba autystyczna potrafi w danej chwili skoncentrować się tylko na jednej rzeczy. Po części wszyscy mamy podobnie, multitasking w rzeczywistości nie istnieje, polega na szybkim przełączaniu się między różnymi czynnościami. Ludzie z ASD gorzej sobie z tym radzą. W związku z tym stwórz im warunki, w których mogą spokojnie ukończyć dane zadanie. Jako nauczyciel staraj się nie zadawać zadań i lektur, gdy dziecko z autyzmem pisze sprawdzian. W ten sposób je rozpraszasz. Gdy pracownik przygotowuje ważny raport, nie przerywaj mu, aby poinformować go, że w sobotę jest organizowana impreza integracyjna.

Stwórz dla autysty środowisko wolne od nadmiaru bodźców

Zaburzenia ze spektrum autyzmu charakteryzują się tym, że mózg osób z ASD nie radzi sobie z filtrowaniem informacji. Dociera do niego każdy najdrobniejszy sygnał – stukot zza ściany, odgłos włączonego czajnika, zapach zupy itp. W rezultacie układ nerwowy ludzi autystycznych łatwiej ulega przeciążeniu. Jeśli masz w szkole lub w pracy taką osobę, możesz jej pomóc. Spróbuj ograniczyć ilość bodźców do minimum. Osoby autystyczne nie lubią pracować w open space. Cenią sobie ciche biura, które znajdują się z dala od pokoi socjalnych, skąd dobiegają rozmowy i zapachy potraw. Dzieci z ASD z kolei źle czują się podczas apeli, na których gromadzi się cała szkoła.

Zaakceptuj stimy

Stimy w przypadku autyzmu stanowią czynności, które pomagają zniwelować napięcie nerwowe. Osoby z ASD mogą nucić pod nosem ulubioną melodię, kołysać się na krześle lub bawić gniotkiem. Spróbuj zaakceptować ich sprawdzone sposoby na stres. Zazwyczaj są one nieszkodliwe, a pozwalają autystom lepiej funkcjonować. Jako nauczyciel możesz np. pozwolić na sytuację, w której uczeń z ASD ściska w ręce gniotka, przysłuchując się Twojej lekcji. Stim nie oznacza, że osoba z autyzmem Cię ignoruje. Nie jest też wyrazem lekceważenia przyjętych zasad społecznych.

Światowy Dzień Świadomości Autyzmu stanowi doskonałą okazję, abyś podjął/-ęła działania na rzecz lepszego zrozumienia i wsparcia osób z ASD. Wiele z nich nie rozwija w pełni swojego potencjału, ponieważ spotyka się z wykluczeniem społecznym. Odmienny sposób działania mózgu utrudnia im dostosowanie się do obowiązujących norm i konwencji, co przekłada się na ich problemy w szkole i pracy. Możesz jednak wykonać drobny gest życzliwości i akceptacji. Stwórz przyjazne warunki i pomóż osobom z autyzmem odzyskać radość życia.

Bibliografia

1. Grandin T., Moore D.; Autyzm. Przewodnik; Copernicus Center Press, 2022
2. Hołub J.; Niegrzeczne: historie dzieci z ADHD, autyzmem i zespołem Aspergera; Wydawnictwo Czarne, 2020
3. Hołub J.; Wszystko mam bardziej; Wydawnictwo Czarne, 2024
4. Musiałowska D.; Mam ADHD, autyzm i całe spektrum możliwości; Wydawnictwo Feeria, 2023
5. Riess H., Neporent L.; Siła empatii; Edgard, 2019
6. Sedgewick F., Douglas S.; Autyzm: miłość, przyjaźń, relacje; Copernicus Center Press, 2024
7. Stalka-Jarska J.; Autyzm; Wydawnictwo RM, 2024
8. Wharmby P.; Atypowy; Media Rodzina, 2023
9. Wojtkiewicz A.; Cykle. O życiu w spektrum autyzmu i z ADHD; Wydawnictwo Linia, 2024